کمانچه یک ساز زهی آرشه‌ای است که در موسیقی ایرانی کاربرد دارد و از خانواده ویولن محسوب می‌شود. این ساز دارای کاسه‌ای گلابی‌شکل، دسته‌ای بلند و گوشی‌هایی برای کوک کردن سیم‌ها است. کمانچه از چوب درختان گردو، توت و افرا ساخته می‌شود و نوازنده با حرکت آرشه بر روی سیم‌ها و انگشت‌گذاری بر روی دسته، صدا تولید می‌کند.
اجزای اصلی کمانچه:
کاسه:
بخش اصلی و توخالی ساز که معمولاً به شکل گلابی است و از چوب ساخته می‌شود.
دسته:
استوانه‌ای چوبی که سیم‌ها روی آن قرار می‌گیرند و نوازنده با انگشتان خود، طول سیم را کوتاه و بلند می‌کند تا نت‌های مختلف را ایجاد کند.
سیم‌ها:
سیم‌های فلزی که با آرشه نواخته می‌شوند و صدا تولید می‌کنند.
آرشه (کمانه):
وسیله‌ای چوبی با موی اسب که با کشیده شدن روی سیم‌ها، صدا تولید می‌کند.
پایه:
میله‌ای فلزی که ساز روی آن قرار می‌گیرد و به نوازنده امکان می‌دهد ساز را هنگام نواختن ثابت نگه دارد.
گوشی‌ها:
قطعاتی در سرپنجه که سیم‌ها به آن‌ها متصل هستند و برای کوک کردن ساز استفاده می‌شوند.
خرک:
قطعه‌ای کوچک از چوب یا استخوان که سیم‌ها از روی آن عبور می‌کنند و به پایه سیم‌گیر متصل می‌شوند.
سیم‌گیر:
قطعه‌ای فلزی در قسمت پایین ساز که سیم‌ها به آن متصل می‌شوند.
پوست:
پوست حیوانات (مانند بز یا ماهی) که روی کاسه کشیده می‌شود و به تولید صدا کمک می‌کند.
تاریخچه و انواع:
کمانچه از سازهای قدیمی موسیقی ایرانی است که در طول تاریخ تکامل یافته است. در گذشته، کمانچه با کوک دو سل دو سل کوک می‌شد، اما امروزه بیشتر با کوک می لا ر سل (مانند ویولن) کوک می‌شود. کمانچه انواع مختلفی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به قیچک شهری (نوع مدرن‌تر کمانچه با کاسه‌ای به شکل قلب) اشاره کرد.
نحوه نواختن:
نوازنده با قرار دادن ساز روی پایه و در دست گرفتن آرشه، سیم‌ها را به صدا در می‌آورد. با حرکت آرشه و انگشت‌گذاری روی دسته، صداهای مختلف تولید می‌شود.
اهمیت کمانچه:
کمانچه یکی از سازهای مهم موسیقی ایرانی است که در انواع مختلف موسیقی مانند سنتی، مقامی و فولکلور استفاده می‌شود. این ساز به دلیل توانایی در تولید صداهای متنوع و بیان احساسات، جایگاه ویژه‌ای در موسیقی ایرانی دارد.
